احیای صنعت نفت ایران

احیای صنعت نفت ایران،بدون لغوتحریمها ممکن نیست

بیشترین افزایش تولید نفت جهان درسال 2023 ، نه ازآن آمریکا ، روسیه ، عربستان ، یاونزوئلا ، بلکه ازآن ایران بود. این افزایش تولید وبه تبع آن صادرات ، اگرادامه پیداکند ، پیامدهای گسترده ی سیاسی واقتصادی برای منطقه وجهان خواهد داشت. ایران تولید نفت خود را درماه نوامبر 2023 به 4/3 میلیون بشکه درروز رساند که نسبت به مدت مشابه سال قبل ( 55/2 میلیون بشکه درروز) ، افزایشی چشمگیر نشان می دهد. البته این رقم ، قدری بالاتر از 1/3 میلیون بشکه ای است که اوپک برای ماه نوامبراعلام کرده است. اما شواهد موجود حاکی ازافزایش چشمگیرتولید دراین کشور، طی سه ماهه ی چهارم سال جاری نسبت به سه ماهه ی اول ودوم این سال است. حال سئوال اینجاست که آیا این روند صعودی ادامه خواهد یافت ؟

صنعت نفت ایران در 4 دهه ی گذشته ، بدلیل خصومت این کشورباغرب وسیاستهای منطقه ای جمهوری اسلامی ، با تحریمهای فلج کننده روبرو گردیده است. تحریمها ، مانع جذب تکنولوژی وسرمایه ی خارجی برای افزایش تولید نفت گردیده اند. همسایگان ایران که بااین محدودیتها روبرو نمی باشند طی این مدت ، برتولید خویش افزودند وسهم ایران دربازارجهانی نفت ، بتدریج روبه کاهش گذاشت. اما علیرغم تحریمها ، ایران موفق شد برتولید نفت خود به آرامی بیفزاید ودولت ایران اعلام کرده که قصددارد ظرفیت تولید خودرا درآینده ی نزدیک دوبرابرسازد. اما تحقق این بلند پروازی ، بدون سرمایه گذاری کلان ودسترسی به تکنولوژی پیشرفته ، ممکن نیست. افزایش تولید نفت ایران ، علاوه بربعد فنّی ، یک بعد ژئوپولتیک نیزدارد. بنظرمی رسد ایالات متحده ، تحریمهای نفتی ایران را بی سروصدا کاهش داده تابه سه هدف نائل شود : ادامه ی فشاراقتصادی برروسیه ، پائین نگهداشتن قیمت جهانی نفت وتقویت موضع پرزیدنت بایدن درانتخابات پیش رو ، وتشویق ایران به مذاکره ، تبادل زندانیان ، وکند کردن آهنگ غنی سازی اورانیوم دراین کشور. دولت ابراهیم رئیسی ازهمان آغاز، عزم خود رابرای افزایش تولید وصادرات نفت جزم کرد وقرارگاههائی رابرای دورزدن تحریمها دائرنمود وتوانست به موفقیتهائی نیز نائل شود. نیروی دریائی سپاه پاسداران ، بااسکورت نفتکش های ایرانی ، سهم به سزائی دراین موفقیت داشت ودارد.

بنظر می رسد چین ، سهم شیر این افزایش تولید رامی بلعد. چینی ها نفت ایران رابطور مستقیم یا غیرمستقیم( ازطریق کشورهای ثالثی چون مالزی ) خریداری می کنند. سیمون واتکینز(S.Watkins) تحلیلگر وبسایت " اویل پرایس " (Oil price) ، مدعی شده که " چین اکنون نفت ایران را ده درصد ارزانتر از نفت روسیه خریداری می کند وباتوجه به اینکه روسیه هم نفت خود را 30 درصد زیرمیانگین قیمت جهانی می فروشد ، پس چینی ها نفت ایران رابا تخفیف باورنکردنی 42 درصد دریافت می کنند." (1) اما تخفیفی که چین دریافت می کند ، بیشترازاین رقم است زیرا پول نفت وارداتی خود رابه یوان می پردازد که فقط قابل استفاده درچین است. این درحالیست که نفت عمان فقط با 5 دلار تخفیف درهربشکه راهی بازار می شود. درحال حاضچین حدود 8/1 میلیون بشکه نفت درروز ازایران خریداری می کند وواردات نفت ازروسیه رانیزافزایش داده است. بخشی ازنفت ایران بصورت بلاعوض راهی سوریه می شود وبخشی ازآن نیزبه ونزوئلا ارسال می شود تابا تغییر برند راهی بازار بین المللی گردد. بخش دیگری ازنفت ایران نیز درشناورهای دریائی ذخیره می شود تابرروی آب فروخته شود.

شرکت ملی نفت ایران ، همراه باشرکتهای خصوصی وشبه خصوصی ، درکاراکتشاف ، استخراج ، پالایش ، وعرضه ی فرآورده های نفتی فعال است وتلاش می کند تاضمن حفظ سطح تولید درمیادین بزرگ نفتی چون مارون ، تولید را درمیادین کوچکتری چون سپهر ، جفیر ، رسالت ، و شادگان نیز ، باحفر چاههای جدید تقویت نماید. ایران همچنین درصدد است تولید چاههای عمیق تر چون خمیر را افزایش دهد که از فشاربالاتری برخوردار می باشند. بعلاوه ایران ، دارای میادین بزرگ وبکرنفتی نیزهست. چند سال پیش ، میدان نفتی نام آوران باذخیره ی 53 میلیارد بشکه نفت کشف شد. دولت ایران همچنین ازکشفیات تازه در گناوه ، تانگو ، و هیرکانی ، خبرداده است که ازآن میان ، میدان هیرکانی حائز اهمیت است زیرا قبلاً میدانی دراین نقطه ازحزه ی خزر ، کشف نشده بود اخیراً میادین گازی بزرگی نیز درایران کشف شده که یکی ازجدید ترین آنها میدان گازی لامرد دراستان فارس می باشد که ظرفیت آن 22 تریلیون فوت مکعب ( یعنی 2 درصد کل ذخائر گازی ایران) برآورد می شود. میدان گازی چشمه شور درخراسان نیزاز دیگرکشفیات جدید وزارت نفت می باشد. همچنین طرح توسعه ی میدان گازی شورجه درنزدیکی مشهد ، دردست انجام است. باعملیاتی شدن این میدانها ، انتظارمی رود کمبود گاز درفصل سرما ، برطرف گردد.

علیرغم این دستاوردها ، صنعت نفت وگازایران، دروضعیت شکننده ای قراردارد. این صنعت بشدت نیازمند سرمایه گذاری وتکنولوژی پیشرفته است. روسها گرفتار مسائل داخلی خود هستند وچینی ها نیز اولویتی برای ایران قائل نیستند ولذا ، نمی توانند دراین امر به ایران کمک کنند. کاهش فشار میدان نفتی پارس جنوبی ، تهدیدی بزرگ برای صنعت نفت وگاز ایران است.این میدان ، بشدت نیازمند تزریق گاز می باشد که فقط باتکنولوژی پیشرفته قابل حصول است. ایران درحال حاضر ، برخی ازقطعات کمپرسورهای تزریق گاز راتولید می کند اما فاقد تجربه وتجهیزات لازم برای ساخت پلاتفرمهای سنگین برای پارس جنوبی است. درحال حاضر ، نرخ بازیابی ذخائرنفتی ایران 25 درصد وذخائرقابل استحصال این کشورنیز 150 میلیارد بشکه برآورد می شود درحالیکه نرخ بازیابی ذخائرنفتی عربستان بیش از 50 درصد ، نروژ 60 درصد ، وعمان 40 درصد می باشد. تنها دلیل عقب ماندگی ایران دراین عرصه ، عدم دسترسی به تکنولوژی جدید است واگر محدودیتهای موجود ازسرراه صنعت نفت ایران برداشته شود ، نرخ بازیابی ذخائرنفتی این کشور، به سرعت از 35 درصد فراترخواهد رفت ودرآنصورت ایران خواهد توانست طی 2 تا 3 سال ، صادرات نفت خودرا دوبرابرکند. برای نیل به این هدف ، حداقل 160 میلیارد دلار سرمایه گذاری لازم است. بعلاوه ، ایران اعلام کرده که قصد دارد درسالهای آینده ، تولید گازخود را ازیک میلیارد مترمکعب درروز ، به 5/1 میلیارد متر مکعب برساند که نیل به این هدف نیز سرمایه گذاری هنگفتی می طلبد. این سرمایه ی هنگفت باید ازداخل وخارج تامین شود. البته این نکته رانیز نباید فراموش کرد که بخش بزرگی ازافزایش صادرات ایران مدیون چین است که دولت جو بایدن ، برای خرید نفت ازایران ، به این کشور چراغ سبز داده است. (2)

جنگ اسرائیل – حماس نیزمزید برعلت گردیده وازاولویت صنعت نفت درایران کاسته است.به نظر می رسد دولت بایدن نیز دیگرمایل نیست بیش ازاین بر ایران آسان بگیرد زیرا می داند امتیازات واگذارشده به این کشور ، نهایتاً به نفع گروههای نیابتی درمنطقه ، بویژه حماس وحزب الله ، تمام خواهد شد. ازسوی دیگر ، صدورمجوز برای صادرات نفت ونزوئلا ازسوی آمریکا ، ازاهمیت نفت ایران برای این کشور کاسته است. غرب معتقد است که ایران ، منطقه رابسوی یک جنگ سراسری می کشاند. نیروهای نیابتی این کشور ، پس ازآغازجنگ درغزّه، برفعالیت خویش افزوده اند. حزب الله لبنان ، دائماً خاک اسرائیل راهدف پهبادها وموشکهای خود قرارمی دهد. حوثی های یمن به موشک پراکنی علیه اسرائیل ادامه می دهند که البته بیشتر این موشکها توسط ناوگان آمریکا درمنطقه ، رهگیری و خنثی می شوند. پایگاههای آمریکا درعراق زیرباران کاتیوشا وحملات پهبادی قراردارند. جهاد اسلامی فلسطین نیز درکنارحماس ، همچنان به موشک پرانی ازغزّه به خاک اسرائیل ادامه می دهد. آنچه درهمه ی این حملات مشترک است، تامین مالی وحمایت ایران است. بدیهی است که تامین مالی این گروهها ، ازمحل عواید نفتی ایران صورت می گیرد که 70 درصد درآمدهای این کشورراشامل می شود. ایران ، علیرغم تحریمهای بین المللی ، توانسته است سطح تولید خودرا از 2 میلیون بشکه درروز درسال 2019 ، به 5/3 میلیون بشکه درحال حاضر برساند وقصددارد به این روند صعودی همچنان ادامه دهد. دراین صورت ، 40 میلیارد دلار برعواید نفتی ایران افزوده می گردد. خرید چین ، وفعالیت " ناوگان سایه "(shadow fleet) در ایران ، علت اصلی افزایش صادرات نفت این کشور درماههای اخیر می باشد.(3)

ایران ازسازمان کنفرانس اسلامی خواسته است تااسرائیل را مورد تحریم نفتی قراردهد. اما اسرائیل فقط بخش کوچکی ازنیازهای نفتی خود راوارد می کند. بعلاوه ، اوپک نیز تمایلی به تکرار سناریوی تحریم نفتی 1973 ندارد. ازسوی دیگر ، شبح جنگ برمنطقه سایه افکنده وبازارجهانی نفت نیزراکد است ودرچند ماه اخیر 20 دلارازبهای هربشکه نفت کاسته شده است. مجموعه ی عوامل فوق نشان می دهد که افزایش فعلی تولید نفت درایران ، دیری نخواهد پائید. کاهش جهانی بهای نفت وتخفیف های سخاوتمندانه ی ایران ، حاکی ازآن است که ازدرآمد نفتی ایران بیش از 30 درصد کاسته شده ودرآینده نیز بیشتر کاسته خواهد شد. دراین شرائط ، ایران نخواهد توانست بدون لغو تحریمها ، به سرمایه وتکنولوژی خارجی برای توسعه ی میادین نفت وگازخود دست پیداکند وسطح تولید خود راافزایش دهد. ادعاهای مقامات ایرانی دراین مورد ، خوش بینی ساده لوحانه ای بیش نیست. باادامه ی سیاست خارجی خصمانه ی جمهوری اسلامی ایران وتقویت توان پهبادی وموشکی این کشور ، بنظر نمی رسد درآینده ی نزدیک شاهد کاهش تحریمهای بین المللی علیه ایران باشیم. لذا ، انتظار می رود بزودی روند افزایش تولید نفت ایران ، ابتداء متوقف شود وسپس روند نزولی آن آغاز گردد.

زیرنویس

*آماروارقام بکاررفته دراین نوشتار ، ازبولتن اوپک به آدرس زیر اخذ گردیده است :

Annual statistical Bulletin , www.opec.org

1)Iran boosts cheap oil sale to china despite sanctions , www.oilprice.com

2)Iran can not develop its oil sector without sanctions relief , www.gulfif.org

3)Middleeast peace requires turning off Irans oil , www.time.com

کمک مالی به کارت بانکی شماره 8732-9635-9973-6037