پترویوان

پترویوان :

گام نخست برای جایگزینی دلار

ازنیمه ی دوم قرن بیستم تاکنون ، دلاربراقتصاد جهانی حاکم است ودرربع آخرقرن نیز "پترودلار" (petrodollar) برنفوذ آمریکا درجهان افزود. اما قرن بیست ویکم شاهد ظهور "پترویوان" (petroYuan) است. این عروج ، می تواند به کمرنگ شدن نفوذ دلارآمریکا ، پس ازیک قرن تسلط بلامنازع بر اقتصاد جهان بیانجامد. رهبری چین مدتهاست که برای تقویت نقش جهانی پول ملی خود (یوان – Yuan) تلاش می کند وبرای این منظور ، ابتکارات واستراتژیهای مختلفی رابه کارمی گیرد. اما تسعیرناپذیری نسبی یوان ازیکسو و دولتی بودن سیستم مالی چین ازسوی دیگر ، مانع بین المللی شدن پول ملی چین می گردد. انتظار می رود بالیبرالیزه شدن بیشتر بخش مالی چین ، یوان بتواند به عنوان پول بزرگترین قدرت تجاری جهان ، درعرصه ی بین المللی ظاهرشده وبه ایفای نقش بپردازد.

ابتکارمهم دولت چین برای دورزدن سلطه ی بلامنازع دلاربرسیستم تجاری جهان ، استراتژی معامله ی نفت با یوان می باشد. دولت چین درسال 2018 ، نخستین محموله ی نفتی خریداری شده با یوان را ، ازطریق بورس انرژی شانگهای دریافت کرد. اگرچه این معامله ازنظرحجمی، قابل مقایسه بامعاملات نفت خام برنت (Brent) ونفت وست تگزاس اینترمدیت (west Texas intermediate) نبود اما کارشناسان معتقدند که بزودی آنها راپشت سرخواهد گذاشت. اگرچنین شود ، یوان خواهد توانست به محورمبادلات تجاری جهان تبدیل شود. البته نباید دراین مورد مبالغه کرد زیراهنوز دلار ، قدرتمندترین پول ذخیره ی جهان محسوب می شود. درحال حاضر ، 40 درصد پرداختهای بین المللی به دلار ، 33 درصد به یورو ، 7 درصد به پوند انگلیس ، 3 درصد به ین ژاپن وحدود 20 درصد به یوان انجام می شود.

پس ازابتکارحق برداشت ویژه ی صندوق بین المللی پول ، چین سیاست استفاده ازیوان را دربازار " یک کمربند ، یک راه " (BRI) ، بانک سرمایه گذاری زیرساختی آسیا (AIIB) ، و بانک توسعه ی جدید (NDB) ، درپیش گرفت. این طرحهای آینده نگرانه درشرائطی به اجراء درمی آیند که توجه آمریکا به ترتیبات تجاری کوتاه مدتی چون تحمیل تعرفه های جبرانی برتولیدات چین ، خروج ازمشارکت ترانس پاسیفیک (TPP) ، وتحمیل تحریمهای جدید برایران ، روسیه وچند کشوردیگرجهان ، متمرکزکرده است. پروژه ی " یک کمربند، یک راه " که میان اقتصادهای عمده ی آسیا ، آفریقا ، اروپا وآمریکای لاتین ارتباط برقرارمی کند ، روسیه ، ایران و آسیای میانه راکه تامین کننده ی اصلی نفت وگازچین می باشند ، به خود جذب کرده است. ایران همچنین به عضویت اتحادیه ی اقتصادی اوراسیا (EEU) درآمده وتولید ناخالص داخلی این اتحادیه را به 2 تریلیون دلاررسانده است. این اتحادیه ، نقشی پررنگ درپروژه ی "یک کمربند ، یک راه " بازی می کند وبزودی سیستم تجارت با یوان را ، به تبعیت ازپروژه ی مزبور ، اتخاذ می نماید. حال نگاهی به مسیر طلوع وافول دلار درسیستم اقتصادی جهان بیاندازیم.

پس از کنفرانس " یالتا " (Yalta) درسال 1945 که به تقسیم اروپاانجامید ، فرانکلین روزولت رئیس جمهورآمریکا ، باانعقاد یک قرارداد سرّی با پادشاه عربستان سعودی ، پروژه ی امنیت درازای نفت رابه کرسی نشاند. این توافق ، تاسال 1971 همچنان معتبرباقی ماند تااینکه دراین سال ، "شوک نیکسون" (Nixon schock) براقتصاد جهان وارد آمد وتحت آن ، سیستم تبدیل پذیری مستقیم دلار به طلا لغو گردید وسیستم مبادلات مالی برتون وودز(Bretton Woods) بجای آن نشست که معاملات بین المللی باارزهای شناور راتوصیه می کرد. نیکسون همچنین برای جلوگیری ازبه حاشیه رانده شدن دلار آمریکا ، قراردادی نیزبا عربستان منعقد نمود که به موجب آن ، این کشور صادرات نفت خود رابه دلارآمریکا انجام می داد و درازای آن ، ازحمایت امنیتی ونظامی آمریکا بهره مند می گردید. اندکی بعد ، سازمان کشورهای صادرکننده ی نفت (OPEC) این توافق راتایید کرد وآنرا مبنای صادرات نفت اعضای خود قرارداد. اوپک اعلام کرد که اعضایش نفت خود رافقط به دلار فاکتور می کنند. عربستان ازپترودلارهای خود برای خرید اوراق خزانه داری آمریکا استفاده کرد وبزودی به بزرگترین دارنده ی این اوراق تبدیل شد. این سیستم ، دهه هاست که پابرجاست. بدین ترتیب ، تقاضابرای دلار آمریکا ( پترودلار) ناگهان فزونی گرفت. مشارکت استراتژیک آمریکا- عربستان ، علیرغم وقوع چند جنگ بزرگ منطقه ای ، 7 دهه دوام آورد. طی این مدت ، جهان دوبحران انرژی ، تورم افسارگسیخته ، افزایش نرخهای بهره ونکول دیون کشورهای درحال توسعه راازسرگذراند. امروزه عربستان ازنظربودجه ی نظامی ، درردیف چهارم جهان قراردارد و 10 درصد تولید ناخالص داخلی خود را به ارتش اختصاص می دهد تابتواند برتری منطقه ای خود راحفظ کند.دولت ترامپ همکاری استراتژیک باعربستان را باانعقاد یک قرارداد تسلیحاتی 110 میلیارد دلاری ، تمدید کرد. این قرارداد، درتاریخ آمریکا بی سابقه بود. عجیب اینکه چنین قراردادی درشرائطی به امضاء رسید که دنیا زیربار سنگین دیون کمرخم کرده بود ودیون آمریکا از 130 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور فراتررفته بود. بدین ترتیب این توافق ، به حاکمیت بلامنازع دلاربربازارهای مالی وتجاری جهان انجامید وبه وابستگی دلاربه طلا نیز پایان داد. ازآن زمان تاکنون ، تلاشهائی برای خروج ازمنطقه ی دلارانجام شد وحتی برخی قراردادهای نفتی نیز به یورو منعقد گردید اما فراگیر نشد تااینکه چین ، وارد این کارزار گردید.

بهای نفت دردهه ی 2000 روبه افزایش گذاشته بود که علت اصلی آن ، افزایش تقاضای چین ودیگراقتصادهای نوظهور ، بی ثباتی پس ازجنگ ایران – عراق ، وایجاد حبابهای مالی درغرب بود. بهای هربشکه نفت درتابستان 2008 ، از 150 دلارفراتررفت ، چین ازنظرواردات نفت ازآمریکا پیشی گرفت وبحران همه جانبه ی مالی ، غرب رافراگرفت. دراین شرائط ، چین ابتداء پیشنهاد استفاده از حق برداشت ویژه ی صندوق بین المللی پول (SDR) رابعنوان پول ذخیره ی بین المللی بجای دلار، مطرح کرد. این استراتژی درمقاله ای به قلم رئیس بانک مرکزی چین درسال 2009 ، عنوان شد. دراین مقاله گفته می شد که بااختصاص اس.دی.ار به قدرتهای نوظهورصنعتی مانند چین ، نه تنها ازحق برداشت ویژه بعنوان ابزاری برای توسعه استفاده می شود بلکه می توان آنرا بعنوان ابزار تسویه حساب بین المللی درکنار دلار ، بکارگرفت. وی درادامه ی این مقاله ، ازاینکه اجلاس برتون وودز توصیه ی " جان مینارد کینز"(J.M.Keynes) رادرمورد پول جهانی "بانکور"(Bancor) جدّی نگرفت ، ابرازتاسف نمود.

استراتژی تکیه بر SDR ، تاسال 2018 ادامه یافت تااینکه دراین سال ، چیت تجارت متکی بر یوان را سرلوحه ی کارخویش قرارداد. دردهه ی دوم قرن بیست ویکم ، چین که توانسته بود ازنظر ارزش افزوده ی صنعتی ، از آلمان ، ژاپن ، وآمریکا پیشی بگیرد ، اکنون قصد داشت این قدرت راازطریق پول ملی خود ، درساختاربین المللی نیز به کرسی بنشاند. چین که به بزرگترین وارد کننده ی نفت جهان تبدیل شده بود ، قصد داشت درقراردادهای نفتی خود ، پترویوان رابجای پترودلار بنشاند. معامله ی نفت با یوان ، درقالب انعقاد قراردادهای آتی نفتی باپشتوانه ی طلا ، درشانگهای آغازشد. همزمان ، بخش مهمی ازصادرات نفتی عربستان به چین نیز با یوان انجام شد وشرکتهای چینی که درمرحله ی نخست عرضه ی سهام شرکت نفتی " آرامکو " شرکت کردند ، بالغ بر 100 میلیارد دلار ازسهام این شرکت راخریداری کردند وراه رابرای نفوذ بیشتر یوان دربازار عربستان هموارنمودند تا جائیکه ارزش تجارت چین وعربستان درپایان سال 2022 ، به 106 میلیارد دلاررسید که تقریباً دوبرابر ارزش تجارت این کشوربا آمریکاست. چین وعربستان همچنین نخستین قرارداد مبادله ی ارزی (currency swap) رانیزبه ارزش 50 میلیارد یوان برای سه سال آینده ، امضاء کردند. عمان نیز باکمک 7/10 میلیارددلاری چین ، بندر ماهیگیری "الدقم" (Dugm) رابه شهری صنعتی تبدیل کرد واقتصاد خود رادرحوزه ی یوان قرارداد. قرارداد 57 میلیارد دلاری کریدور اقتصادی چین – پاکستان ، راه رابرای نفوذ یوان دراین کشور هموار نموده است. اکنون بخش مهمی از تجارت چین باکشورهای عضو پروژه ی یک کمربند یک راه ، که به سالانه 5 تریلیون دلاربالغ می شود ، بایوان انجام می گیرد وچین قصد دارد همین استراتژی را در " بریکس " ، بانک توسعه ی جدید ، وبانک سرمایه گذاری زیرساختی آسیا ، درپیش بگیرد. ایران ، عراق ، ونزوئلا ، واندونزی که بخش مهمی از نفت وارداتی چین راتامین می کنند ، این تجارت رابا یوان انجام می دهند وبا پیوستن کامل عربستان به این جمع ، بخش عمده ی بازارنفت جهان ، زیرپوشش پترویوان قرارخواهد گرفت. روسیه نیز که تامین کننده ی اصلی نفت چین است ، تسویه حساب نفتی خود رابااین کشور ، به یوان انجام می دهد. آنگولا هم که سومین تامین کننده ی نفت چین ، پس از روسیه و ایران است ، نه تنها تسویه ی بهای نفت صادراتی خود به چین را با یوان انجام می دهد بلکه ، این پول رابه پول دوم کشور خود تبدیل کرده است. نیجریه نیز درهمین مسیرگام برمی دارد. به موازات این تحولات ، انعقاد قراردادهای نفتی آتی نیز دربورس انرژی شانگهای ادامه دارد. این قراردادها ، خریدار وفروشنده را دربرابر نوسان قیمت ، بیمه می کند. نشریه ی وال استریت ژورنال چندی پیش ازگسترش این نوع قرارداد نفتی دربورس شانگهای ، ابراز نگرانی کرد. به نوشته ی این نشریه ، اکنون 16 درصد بازارنفت جهان ، تحت پوشش قراردادهای آتی قرارگرفته است واین موجب کاهش سهم بازارنفت وست تگزاس اینترمدیت از60 به 52 وسهم نفت خام برنت از 38 به 32 درصد گردیده است. اما باید توجه داشت که شرط موفقیت قراردادهای آتی نفت دربورس شانگهای ف تامین نقدینگی وتسعیرپذیری یوان می باشد. درحال حاضر ، کشورهائی که نفت خود رابا یوان عرضه می کنند ، مقادیرهنگفتی ازیوان را درحسابهای بانکی خویش ذخیره کرده اند که از آن فقط می توان برای خرید اقلام چینی ویا اوراق قرضه ی دولتی چین استفاده کرد. برای رفع این نقیصه ، چین سیستم پرداخت بین بانکی ، خدمات پیام رسانی مالی وکارکردهای تسویه ای خود رادریک پلاتفرم واحد ادغام کرد. بزودی این سیستم ، 73 شرکت کننده ی مستقیم کسب کرد که 64 عدد آنها درآسیا ، 8 عدد دراروپا ویک عدد درآمریکای شمالی بودند. بانک مرکزی چین همچنین از ژانویه ی گذشته ، یک سرمایه گذاری مشترک 10 میلیون یوروئی راتحت عنوان " خدمات اطلاعات درگاه مالی " (FGIS) ، با سوئیفت کلید زده است.

بدین ترتیب ، مبادلات وسرمایه گذاریهائی که به یوان انجام می گیرند ، نه تنها به رشد وتوسعه ی اقتصادی چین کمک می کنند بلکه برنفوذ مالی وژئوپولتیک این کشور درجهان نیز می افزایند وبه دیگرکشورها نیز امکان می دهند که تحریمهای ایالات متحده رادور بزنند. همچنین تجارت با یوان ، به طرفین معامله امکان می دهد که ازنوسانات ارزش دلار برکناربمانند. البته درحال حاضر ، ازیورو نیزدر معاملات نفتی وکالائی جهان استفاده می شود. تولید کنندگان نفت دریای شمال ، بویژه نروژ وانگلیس که درصف مقدم این ابتکارقرار دارند ، یوان رارقیب جدّی خود تلقّی می کنند.

غربی ها همیشه چین رابه تضعیف دلارمتهم می کنند درحالیکه واقعاً چنین نیست. تضعیف ارزش دلار ، به کاهش ارزش اوراق قرضه ی خزانه داری آمریکا می انجامد که چین مالک 1/1 تریلیون دلار از آنهاست. علت تضعیف دلار ، کاهش نفوذ اقتصادی آمریکا درجهان بدلیل برخی عوامل ساختاری است که ازسال 1971 تاکنون پیوسته درعمل بوده اند. درعین حال باید توجه داشت که دلاررا یک شبه نمی توان ازمعاملات بین المللی حذف کرد ولی درعین حال آنچه که مسلم است اینکه جایگاه یوان درپروژه ها ومعاملاتی که یک طرف آن چین باشد ، هرروز برجسته تر می گردد. زمانی ، پترودلار ونهادهای مالی برتون وودز ، دست دردست یکدیگر ، تسلط بلامنازع آمریکا براقتصاد جهانی رارقم زدند و امروز ، پترویوان ونهادهای جایگزین برتون وودز ، راه نفوذ چین دراقتصاد جهان را هموارمی کنند. نفوذی که این بار ، برخلاف گذشته ، نویدبخش توسعه ، رفاه وعدالت برای جهان خواهد بود.

منابع ومآخذ

1)the emergence of the Petroyuan and the challenge to Dollar hegemony , www.apjjf.org

2)the rise of Petroyuan , www.gjia.georgetown.edu

3)the emergence of Petroyuan: towards a new global currency , www.socialistvoice.ie

4)will a Petroyuan end Dollar dominance? , www.hinrichfoundation.com

5)the myth of the inevitable rise of a Petroyuan , www.washingtonpost.com

کمک مالی به کارت بانکی شماره 8732-9635-9973-6037